Ένα διαφορετικό σύστημα προεδρικών εκλογών στην Κύπρο

Ζητούμενο της δημοκρατικής διαδικασίας των εκλογών είναι να εκφραστεί η λαϊκή βούληση. Να εκφράσει δηλαδή ο λαός την προτίμησή του και έτσι να καθορίσει ποιος θα είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας για τα 5 επόμενα χρόνια. Πραγματικό ζητούμενο είναι να δοθεί πράγματι η δυνατότητα σε όλο τον λαό να καταδείξει τι πραγματικά θέλει και ποια πραγματικά είναι η προτίμησή του. Μας ενδιαφέρει προφανώς η προτίμηση όλων των ψηφοφόρων.

Έχω την άποψη ότι ένα διαφορετικό σύστημα προεδρικών εκλογών εξυπηρετεί ουσιωδώς καλύτερα την ανάγκη που έχω περιγράψει και είναι πολύ πιο δημοκρατικό. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα σύστημα όπου ο ψηφοφόρος εκτός από την επιλογή ενός μεταξύ των πολλών υποψηφίων, θα έχει την ευκαιρία να αξιολογήσει τους υποψήφιους και να τους κατατάξει σε σειρά προτίμησης. Φανταστείτε δηλαδή ένα σύστημα όπου ουσιαστικά οι υποψήφιοι παίρνουν θετική και αρνητική ψήφο.

Είμαι σίγουρος ότι δεν λέω κάτι καινούριο και ότι κάπου στον πλανήτη θα έχει εφαρμοστεί αυτό το σύστημα σε εκλογική διαδικασία. Διότι σε πάρα πολλούς άλλους τομείς, το εφαρμόζουμε. Ξέρω ότι πιο εύκολα γίνεται κατανοητό μέσα από ένα παράδειγμα, οπότε σας παραπέμπω στο σύστημα βαθμολογίας της Eurovision. Η κάθε χώρα βαθμολογεί τα τραγούδια που ξεχώρισε και δίνει βαθμούς από 1 μέχρι 8, 10 και 12. Κερδίζει το τραγούδι που συγκεντρώνει τους περισσότερους βαθμούς (προφανώς). Αν η Eurovision γινόταν όπως οι προεδρικές μας εκλογές, τότε θα κέρδιζε το τραγούδι με τα περισσότερα 12άρια, αφού κάθε χώρα θα ψήφιζε ένα μόνο τραγούδι. Ποιος από τους δύο τρόπους αναδεικνύει καλύτερα τις πραγματικές προτιμήσεις του κοινού;

Για να το πω πιο απλά: Οραματίζομαι μια εκλογική διαδικασία όπου μεταξύ 5 (για παράδειγμα) υποψηφίων, βάζω 5 σταυρούς σε αυτόν τον υποψήφιο που προτιμώ, 4 στη δεύτερη μου προτίμηση, 3 στον επόμενο, 2 στον επόμενο και 1 στον υποψήφιο που δεν θέλω να δω στην Προεδρία της Δημοκρατίας με τίποτα. Σε ένα τέτοιο εκλογικό σύστημα δεν θα εκλεγεί πρόεδρος απαραίτητα αυτός που πήρε τα περισσότερα 5άρια, αλλά αυτός ο οποίος στο σύνολο του κόσμου βρίσκεται πιο ψηλά στην προτίμησή του. Για παράδειγμα, εάν ο Α υποψήφιος πάρει 5* από το 40% των ψηφοφόρων, αλλά από τους υπόλοιπους πάρει 1*, και ο Β υποψήφιος πάρει 5* από 30% των ψηφοφόρων, αλλά πάρει και 4* από όλους τους άλλους ψηφοφόρους, τότε νικητής των εκλογών θα είναι ο Β υποψήφιος. Ενώ με το ισχύον σύστημα, νικητής θα ήταν ο Α. Και η πραγματικότητα είναι ότι ο Β υποψήφιος θα έπρεπε να νικήσει, αφού είναι αληθινά πρώτος στην προτίμηση του κόσμου, στο σύνολό του. Δημοκρατία σημαίνει όλοι να εκφράσουν την προτίμησή τους και αυτή να ληφθεί υπόψη.

Βεβαίως στο πιο πάνω παράδειγμα περιγράφω μια συγκεκριμένη μορφή αυτής της ιδέας. Μπορεί όμως να πάρει πολλές διαφορετικές μορφές διαμορφώνοντας ένα διαφορετικό κάθε φορά εκλογικό σύστημα. Μπορεί για παράδειγμα, ο ψηφοφόρος να ψηφίζει σε σειρά προτίμησης μόνο 3 υποψηφίους, ανεξάρτητα από το πόσοι είναι υποψήφιοι. Σε μια τέτοια περίπτωση δεν θα υπήρχε καθόλου η έννοια της αρνητικής ψήφου. Επίσης, θα μπορούσε η ψήφιση με αυτό τον τρόπο να ήταν προαιρετική, όπως υπάρχει η επιλογή στον αριθμό των σταυρών προτίμησης που βάζουμε στις βουλευτικές. Να μπορεί δηλαδή κάποιος να βάλει απλώς ένα μόνο σταυρό προτίμησης, όπως έκανε πάντα, ή να βάλει αριθμούς ψηφίζοντας σε σειρά δικής του προτίμησης. Η ιδέα αυτή σε κάθε περίπτωση εμφανίζει σοβαρά πλεονεκτήματα σε σχέση με το ισχύον σύστημα.

Μια από τις πιθανές συνέπειες που θεωρώ ότι θα είχε ένα τέτοιο σύστημα είναι ότι θα «υποχρέωνε» τους υποψηφίους να απευθυνθούν σε όλο το εκλογικό σώμα και όχι μόνο στο στεγανοποιημένο γκρουπ στο οποίο απευθύνονται. Σήμερα κάνουν μια ανάλυση του εκλογικού σώματος και εντοπίζουν ότι το κοινό το οποίο μπορεί να τους ψηφίσει έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και πλέον η προεκλογική τους είναι στοχευμένη όπως μια καλά μελετημένη διαφήμιση. Επιπρόσθετα, ένα τέτοιο εκλογικό σύστημα μειώνει τον κίνδυνο ανάληψης της εξουσίας από κάποιον επικίνδυνο ή κάποιον ανίκανο, αφού μπορεί κάποιος να ξεγελάσει λίγους, αλλά δεν μπορεί να τους ξεγελάσει όλους. Αρκεί ένα κομμάτι της κοινωνίας να αντιληφθεί περί τίνος πρόκειται, και τότε μπορεί, με την αρνητική του ψήφο (δηλαδή βάζοντας τον συγκεκριμένο στην τελευταία θέση κατά την ψηφοφορία), να τον εμποδίσει ουσιαστικά από το να εκλεγεί. Πρόκειται για μια διαδικασία που μπορεί να παραλληλιστεί εν μέρει και με τη διαδικασία του εξοστρακισμού, που γινόταν στην αρχαία Αθήνα.

Ένα μειονέκτημα που εντοπίζω σκεφτόμενος το πιο πάνω σύστημα στην εφαρμογή του, είναι το γεγονός ότι είναι πιο περίπλοκο από το ισχύον. Όμως είναι περίπλοκο γιατί είναι διαφορετικό. Κάθε εκλογικό σύστημα είναι περίπλοκο, μέχρι να επεξηγηθεί στον κόσμο και να υπάρξει η κατάλληλη επιμόρφωση. Όπως τα καταφέρνουμε να ψηφίζουμε ταυτόχρονα δήμαρχο, δημοτικούς συμβούλους και σχολικούς εφόρους με 3 διαφορετικά ψηφοδέλτια, έτσι θα τα καταφέρναμε και με ένα τέτοιο σύστημα.

Εν κατακλείδι, ένα τέτοιο εκλογικό σύστημα θεωρώ ότι οδηγεί σε πολύ πιο αντιπροσωπευτική και ολοκληρωμένη έκφραση της λαϊκής βούλησης και με αυτό τον τρόπο αποτελεί ένα καταφανώς δημοκρατικότερο σύστημα. Επιπρόσθετα, δημιουργεί θετικά κίνητρα προς τους εκάστοτε υποψηφίους, αφού είναι αναγκασμένοι να απευθυνθούν προς ολόκληρο το εκλογικό σώμα, γεγονός που – θεωρητικά τουλάχιστον – θα μπορούσε να ανεβάσει σημαντικά το επίπεδο της προεκλογικής. Αλλά δεν έχω αυταπάτες: Υποψιάζομαι ότι ένα τέτοιο σύστημα δεν θα απολάμβανε εύκολα της στήριξης των πολιτικών μας κομμάτων, αφού θα απειλούσε τη στεγανοποίηση των κομματικών τους δεξαμενών και θα άφηνε ανεξέλεγκτους τους ψηφοφόρους «έξω από το μαντρί» να δείχνουν κάποια προτίμηση και σε άλλους υποψηφίους, δίνοντας και αλλού την ψήφο τους. Θα μπορούσε ίσως με αυτό τον τρόπο σε βάθος χρόνου να καταργήσει τις ανυπέρβλητες σήμερα κομματικές ταυτότητες, αναβαθμίζοντας ταυτόχρονα την ανάγκη να ενημερωνόμαστε, να σκεφτόμαστε, να κρίνουμε και να αξιολογούμε. Και ποιο κόμμα θα το ήθελε αυτό;